زا‌ها حدید، معمار، طراح مد و هنرمند برنده جایزه پریتزکر (۳۱ اکتبر ۱۹۵۰ - ۳۱ مارس ۲۰۱۶) در طول زندگی خود به یکی از شناخته شده‌ترین چهره‌های حوزه معماری تبدیل شد. حدید به خاطر فرم‌های منحنی که طراحی میکرد، همزمان مورد احترام و تقبیح قرار گرفت، نه تنها از طریق پارامتریسم بلکه با طراحی هندسی فضا‌ها به روش‌های جدید به شهرت رسید. علیرغم مرگ زودهنگام غم‌انگیز او در مارس ۲۰۱۶، پروژه‌هایی که اکنون توسط دفتر او بدون حضورش تکمیل می‌شوند، همچنان مرز‌های خلاقیت و تکنولوژیکی را پشت سر می‌گذارند، در حالی که حضور جسورانه رسانه‌ای در دهه‌های اخیر جایگاه او را در جامعه به عنوان زنی که تنها به فردیت خود نیاز دارد ثابت کرده است.

زا‌ها حدید در سال ۱۹۵۰ در بغداد به دنیا آمد، زمانی که این شهر به عنوان یک شهر مترقی و جهانی شناخته می‌شد. پدر او نیز به عنوان یک دیپلمات بلندپایه عراقی، معاون رئیس حزب ملی دموکراتیک کشور و مدت کوتاهی وزیر دارایی عراق بود. موفقیت‌های والدینش اجازه داد تا زا‌ها از تحصیلات درجه یک بهره‌مند گردد و همراه آنها به سراسر جهان سفر کند، مجموعه‌ای از تجربیات، که تأثیر عمیقی بر علایق شغلی حدید داشت.

"زمانی که کودک بودم، هر تابستان با پدر و مادرم سفر می‌کردم و پدرم باید مطمئن می‌شد که در هر شهری، ساختمان و موزه مهمی را بازدید می‌کردیم. ما به شهر‌های جدید می‌رفتیم تا در مورد معماری بیاموزیم. فکر می‌کنم این چیزی است که عشق من به ساختمان‌ها را برانگیخت."

حدید پس از اخذ مدرک کارشناسی در رشته ریاضیات از دانشگاه آمریکایی بیروت، در سال 1972 به لندن رفت تا در دانشکده معماری انجمن معماری تحصیل کند. در اینجا بود که او «Malevich’s Tektonik» را طراحی کرد، طراحی هتلی بر اساس نقاشی‌های کازیمیر مالویچ نقاش سوپرماتیست روسی، که در آثارش تلاش می‌کرد تا از طریق کنار هم قرار دادن فرم‌های ناب هندسی ، به چهارمین بعد نادیده احساس دست یابد. حدید در پروژه و نقاشی‌های بعدی، لایه‌بندی و تکه تکه شدن را آزمایش کرد، او برنامه و ساختار معماری را به فرم‌هایی که با الهام از آثار سوپرماتیست بود، پیوست کرد.

حدید پس از فارغ التحصیلی در سال ۱۹۷۷ در دفتر OMA شریک شد، شرکتی که توسط اساتید سابقش، رم کولهاس و الیا زنگلیس تأسیس شده بود. حدید پس از کار بر روی چندین پروژه گسترده و گاه بحث‌برانگیز مانند ساختمان پارلمان هلند در لاهه، OMA را ترک کرد تا دفتر معماران زا‌ها حدید را تشکیل دهد. او بعدتر برای چندین پروژه که در نهایت ساخته نشده باقی ماندند، مانند "قله" در سال ۱۹۸۲ و خانه اپرای خلیج کاردیف در سال ۱۹۹۴ مشهور شد. فرم‌های رادیکال او در ظاهر گرانش را به چالش می‌گرفتند و بسیاری از مشتریان و پیمانکاران را به این باور می‌رساند که نمی‌توان آن‌ها را ساخت! اما پس از تکمیل ساختمان پرش اسکی برگیزل، در اتریش، و مرکز هنر‌های معاصر ریچارد و لوئیس روزنتال، در اوهایو، حدید جایزه پریتزکر را دریافت کرد، و این اولین جایزه‌ای بود که به یک زن داده می‌شد. این یک نقطه عطف در زندگی حرفه‌ای او بود، زیرا توجه بیشتر باعث شد تا مشتریان بیشتر، بودجه بیشتر و کار‌های تکمیل شده بیشتری را بسازد.

بلافاصله پس از این نقطه عطف، تغییر سبکی در کار‌هایش نیز رخ داد. چرا که پروژه‌ها و بودجه‌های بزرگتر به حدید ابزار بیشتری برای پیشبرد تغییر مرز‌های امکان‌های سازه‌ای را می‌داد. در طراحی او برای مرکز علمی Phaeno در ولفسبورگ، که در سال ۲۰۰۵ تکمیل شد، هنجار‌های رابطه بین سطوح افقی و عمودی شکسته شد و تمام سطوح به عنوان یک واحد برای پایایی ساختمان در نظر گرفته شدند. این نوع ساختار به ریاضیات ترکیبی نیاز داشت که پیشتر درک آن برای ذهن‌های مهندسی پیچیده بود. در نتیجه، نرم‌افزار جدیدی به همراه ساختمان طراحی شد که پاسخ‌های سریع به داده‌های ورودی کاربر می‌دهد.

به دنبال این پیشرفت، حدید به یکی از مشهورترین معماران قرن ۲۱ تبدیل شد. او با پروژه ه‌ی موزه MAXXI در سال ۲۰۱۰ (شاید آخرین نمونه از سبک سوپرماتیستی زاها) و آکادمی Evelyn Grace در سال ۲۰۱۱، دوبار جایزه معماری استرلینگ را گرفت، همچنین خانه اپرای گوانگژو، مرکز ورزش‌های آبی لندن در سال ۲۰۱۱، و موزه ریورساید گلاسکو، برنده جایزه آکادمی موزه اروپا می‌چلتی در سال ۲۰۱۲ شد. پروژه Galaxy Soho ۲۰۱۲ در پکن. و مرکز حیدر علی اف نیز عنوان "طراحی سال" ۲۰۱۴ را کسب کرد.

اما حدید یک چهره بحث برانگیز نیز بود و این دستاورد‌ها بدون تنش حاصل نشد. طرح‌های دفتر ZHA برای استادیوم ملی در توکیو به دلیل نگرانی از هزینه‌هایش کنار گذاشته شد. در سال ۲۰۱۴، این دفتر در رسانه‌ها به دلیل سیاست پشت طرح‌هایشان مورد حمله قرار گرفت و حدید به دلیل اظهاراتی که در مورد شرایط کار کارگران ساختمانی در قطر بیان کرد، به طور قابل توجهی مورد انتقاد قرار گرفت.
صرف نظر از آن انتقادات، ساخت و ساز‌های خیره‌کننده زا‌ها حدید و تأثیر آن‌ها بر دنیای معماری غیرقابل انکار است، واقعیتی که پس از هجوم غم درگذشت نابهنگام او و ادای احترام فراوانی که از همه عرصه‌های معماری به دنبال داشت، بیش از پیش آشکار شد. شاید بتوان اهداف طراحی او را به بهترین نحو در یک نقل قول از او خلاصه کرد:

۳۶۰ درجه وجود دارد. چرا به یکی بچسبیم؟

در ادامه تعدادی از پروژه های معروف حدید را مشاهده میکنید: